Η θυσία των Ιερολοχιτών φοιτητών το 1821

Η θυσία των Ιερολοχιτών φοιτητών το 1821
του Γιάννη Παναγιωτακόπουλου Προέδρου της ΝΕ.Ο.Σ.

Με την αρχή της, η Ελληνική Επανάσταση του 1821, ανέστησε ένα νέο Σπαρτιατικό πρότυπο θυσίας. Τους Έλληνες φοιτητές των πανεπιστημίων της Ευρώπης, που προετοιμασμένοι ήδη από μεγάλους Έλληνες και φιλέλληνες πανεπιστημιακούς δασκάλους, περίμεναν το επαναστατικό σύνθημα.
Οι φοιτητές στο πλευρό του Υψηλάντη
Από τις πρώτες μέρες που ο Υψηλάντης εγκαθίσταται στις παραδουνάβιες ηγεμονίες, σηκώνοντας την σημαία της Ελληνικής επανάστασης, στα πανεπιστήμια και στις σχολές της Ευρώπης φτάνει το μήνυμα.
Στο Βουκουρέστι οι φοιτητικές ομάδες του καθηγητή και Φιλικού Γεώργιου Γεννάδιου, περίμεναν από καιρό την ώρα της εξέγερσης. Όταν ένας αγγελιοφόρος όρμησε μέσα στην αίθουσα που δίδασκε, μεταφέροντας το μήνυμα της εισβολής του Υψηλάντη στην Μολδοβλαχία, ο Γεννάδιος πάνω στον ενθουσιασμό του πέταξε τα βιβλία στην σόμπα και άρχισε να μεταδίδει την φλόγα της επανάστασης στους φοιτητές του: «Ήλθεν η ώρα! Η Πατρίς αφού σας ευηργέτησε γεννήσασα υμάς Έλληνας, τώρα σας παρέχει και άλλην μεγαλυτέραν ευεργεσίαν, να πολεμήσετε και ν’ αποθάνετε, ως Έλληνες, υπέρ αυτής. Αφού σας έδωκε την ζωήν, τώρα σας προτείνει την αθανασίαν» (Γεωργίου Ασπρέα, «Πολιτική Ιστορία της Νεοτέρας Ελλάδος 1821-1921»).
Εθελοντές φοιτητές θα ξεπηδήσουν από δεκάδες πανεπιστήμια της Ανατολικής και της Δυτικής Ευρώπης. Εκτός από το Βουκουρέστι δεκάδες εθελοντές θα προστρέξουν από την Σχολή Μηχανικών του Ιασίου. Από την Οδησσό, το Κίεβο, την Μόσχα, την Πετρούπολη, αλλά και από την Πίζα, την Τεργέστη, τις σχολές της Γαλλίας, της Γερμανίας και της Αυστροουγγαρίας.
Η Αστυνομία στα ίχνη των σπουδαστών
Με το συνέδριο της Ιεράς Συμμαχίας ολοκληρωμένο δύο μήνες πριν (Ιανουάριο του 1821), που βρήκε τις μεγάλες δυνάμεις σύμφωνες στο να πατάξουν κάθε επαναστατική δραστηριότητα που θα απειλούσε το δημιουργημένο στάτους, οι αστυνομίες των Ευρωπαϊκών χωρών σήμαναν συναγερμό για την κινητικότητα των Ελλήνων φοιτητών.
Διαβάζουμε από τα αρχεία της Αστυνομίας της Βιέννης εκείνες τις ημέρες: «Την πρωίαν της χθες αφίχθησαν εις Πράγαν, ως εξάγεται εκ των συνημμένων αναφορών της φρουράς της πύλης της πόλεως, 13 σπουδασταί προερχόμενοι εκ Λειψίας και Γοττίγγης. Η άφιξις του σημαντικού αυτού αριθμού των φοιτητών, οι οποίοι κατάγονται όλοι ανεξαιρέτως εξ Ελλάδος, ηνάγκασε την Στρατιωτικήν Διοίκησιν της πόλεως να ενεργήσει αμέσως ερεύνας περί του σκοπού του ταξιδίου των» (Πολ. Κ. Ενεπεκίδη, «Ρήγας, Υψηλάντης, Καποδίστριας»).
Ενώ ο Sedlnitzky γράφει από την Βιέννη προς τον γενικό διοικητή της Βενετίας: «Από έγγραφο της Εξοχότητάς σας, είδα την καθησυχαστική είδηση, ότι στις αστυνομικές αρχές επεστήθη η προσοχή σχετικώς με τους νεαρούς Έλληνες, που αφήνουν το Πανεπιστήμιο της Πάδουας, για να επανέλθουν δια μέσου Τεργέστης στην πατρίδα τους, για να πάρουν μέρος στην Επανάσταση των Ελλήνων εναντίον της Πύλης».
Οι Έλληνες φοιτητές με κάθε μέσο, και προσπαθώντας να αποφύγουν τις πολλές εμπλοκές με τις Αρχές, προσπαθούν να φτάσουν στις επαναστατημένες περιοχές. Στην επιστολή του φοιτητή Νικ. Γκίκα προς έναν Γάλλο συμφοιτητή του διαβάζουμε: «Ήλπιζα να φτάσω στην Οδησσό δια μέσου του Δουνάβεως και ευρίσκομαι στην Τριέστη, από όπου μπαρκάρω μεθαύριο με 20 πατριώτες μου. Με πολλούς από αυτούς εσπούδαζα στην Γερμανία. Όλο αυτό συνέβη, γιατί το διαβατήριό μου δεν ήταν θεωρημένο από τον Αυστριακό πρεσβευτή και αντί να γυρίσω πίσω, παράτησα όλα τα πράγματα και ήρθα από το Πασσάου μέχρις εδώ με τα πόδια, μ’ ένα μπαστούνι στο χέρι και με την γροθιά στην τσέπη! Τι θαύμα! Πρέπει να σου ομολογήσω την αδυναμία μου, θαυμάζω ο ίδιος τον εαυτό μου. Εδώ ευρίσκομαι από τις 27 του περασμένου μηνός. Όλον τον καιρό τον περάσαμε για να εφοδιαστούμε με στολές και με οπλισμό. Η στολή μας είναι μαύρη. Πάνω στο καπέλλο μας έχουμε την ασημένια πλακέττα με την επιγραφή: «Ελευθερία ή Θάνατος». Ο ενθουσιασμός είναι γενικός και έχει φτάσει στο κατακόρυφο» (Γ.Λάιου, «Ανέκδοτες επιστολές και έγγραφα του 1821»).
Ιερολοχίτες: το καμάρι του Υψηλάντη
Στον στρατό του Υψηλάντη θα φτάσουν τελικώς περίπου 700 φοιτητές (κατά άλλους 400) που θα συγκροτήσουν τον Ιερό Λόχο, το πιο ενθουσιώδες και πιο αγνό κομμάτι του στρατεύματος. Ενός στρατεύματος που περιελάμβανε από αγνούς Καπετάνιους με τα παλικάρια τους, έως ομάδες επιτήδειων μισθοφόρων. Οι σπουδαστές θα εφοδιαστούν από την Φιλική Εταιρεία με τα διακριτικά του Λόχου και τον οπλισμό τους: μαύρη στολή, μαύρος σκούφος ή κράνος, οι λέξεις «Ελευθερία ή Θάνατος» στο στήθος ή στο κράνος και το έμβλημα του λόχου: μία νεκροκεφαλή με δύο χιαστί οστά. Οπλισμός μία λογχοφόρος καραμπίνα και μια μπαγιονέτα.
«Μόνο οι Ιερολοχίτες, θα ομολογήσει ο Ρώσος πράκτορας Liprandi, έχουν υψηλό φρόνημα και ποθούν να αναμετρηθούν με τον εχθρό. Τα βήματά τους ηχούν ρυθμικά, καθώς περνούν συνταγμένοι από τους δρόμους της κωμόπολης του Ρίμνικου τραγουδώντας Πατριωτικά τραγούδια και προ πάντων το αγαπημένο του θούριο: Φίλοι μου συμπατριώται, δούλοι να ‘μεθα ως πότε, των αχρείων μουσουλμάνων, της Ελλάδος των τυράννων» (Χρήστος Λάζος, «Ελληνικό Φοιτητικό Κίνημα 1821-1973», εκδόσεις «Γνώση»).
Ο Υψηλάντης θα τους συναντά συχνά στο αρχηγείο του και θα συζητά μαζί τους, ενώ θα παραβρίσκεται πολλές φορές προσωπικά στις ασκήσεις τους. Οι νέοι Ιερολοχίτες, άπειροι πολεμικά αλλά ενθουσιώδεις, θα πέσουν με τα μούτρα στα γυμνάσια. Ο Αρχηγός τους παρουσιάζει παντού σαν την ελίτ των επαναστατών.
«Παντού απ’ όπου περνούσαν οι Ιερολοχίτες, τους θαύμαζαν για την εμφάνιση και την συμπεριφορά τους, στους χωρικούς και όπου αλλού έτυχε να σχετιστούν με πολίτες. Εντυπωσίαζαν τον κόσμο με τα τραγούδια, τις θεατρικές παραστάσεις, τον ενθουσιασμό και το ρίγος που προξενούσαν σε Έλληνες και ξένους, στις νεαρές ελληνοπούλες» (Γιώργου Γιάνναρη, «Φοιτητικά Κινήματα και Ελληνική Παιδεία», εκδόσεις εφημερίδας «Το Ποντίκι»).
Προδοσία και θυσία
Ως το λαμπρό πρότυπο του επαναστατικού στρατεύματος όμως, θα μπουν στο μάτι των πρακτόρων και των επιτήδειων, που βρίσκονταν ακόμα και ανάμεσα σε υψηλόβαθμους αξιωματικούς, που αλληλοφαγωνόντουσαν και που υπόσκαπταν από ματαιοδοξία ή επιτηδειότητα τον Υψηλάντη. Οι πισώπλατες συκοφαντίες δεν θα πιάσουν τόπο, η προδοσία όμως θα τους παγιδεύσει. Η πρώτη μεγάλη μάχη (πλην διαφόρων μικροσυμπλοκών) που επιλέγει να δώσει ο Υψηλάντης, είναι στην κωμόπολη του Δραγατσανίου, όπου είναι εγκατεστημένη ισχυρή φρουρά με ιππικό των Τούρκων. Μετά από μία τριήμερη δύσκολη πορεία κάτω από πολύ κακές καιρικές συνθήκες, θα φτάσουν απέναντι από το Δραγατσάνι όπου θα στρατοπεδεύσουν. Την επόμενη θα ξεκινήσουν οι αψιμαχίες, προτού καταφτάσει όλο το στράτευμα. Μπροστά και σε πλατιά πεδιάδα βρίσκεται ο Ιερός Λόχος, ενώ στα πλευρά του έχει οριστεί να τον προστατεύει ο Καραβίας με το ιππικό του. Στις πρώτες συγκρούσεις το ιππικό του Καραβία εγκλωβίζεται και ο Ιερός Λόχος με μαχητικότητα και πειθαρχία καταφέρνει να τους απεγκλωβίσει και να στρέψει τους Τούρκους σε φυγή προς τα σπίτια του Δραγατσανίου.
Μονάδες του Τουρκικού ιππικού καλύπτουν την υποχώρηση δίνοντας μάχη με την μία πλευρά του Ιερού Λόχου, ενώ οι υπόλοιποι υπολογίζοντας στην ανασύνταξη και την αντεπίθεση του ιππικού του Καραβία, ετοιμάζονται να εγκαταλείψουν το Δραγατσάνι.
Εκείνη την κρίσιμη στιγμή ο Καραβίας με το ιππικό του γυρίζει προς την αντίθετη μεριά και χώνεται στα δάση, εγκαταλείποντας τον Ιερό Λόχο στην πεδιάδα, και κατευθυνόμενος προς τα Αυστριακά σύνορα. Οι Ιερολοχίτες πεζοί, χωρίς ιππικό να τους υποστηρίζει και με το υπόλοιπο στράτευμα κάμποσες ώρες μακριά τους, αποτελούν πλέον έναν εύκολο στόχο για το πολυάριθμο τουρκικό ιππικό που εκμεταλλεύεται αμέσως το δώρο του Καραβία.
1.000 περίπου Τούρκοι ιππείς, εφορμούν από το Δραγατσάνι κατά των Ιερολοχιτών που αντιστέκονται σθεναρά στην μέση της πεδιάδας, συσπειρωμένοι, με τις σημαίες τους ψηλά καθώς αποδεκατίζονται από το Ιππικό που τους έχει περικυκλώσει. Η μάχη θα διαρκέσει για ώρα, με πολλές απώλειες από την μεριά των Τούρκων, αλλά και με καταστροφή του Ιερού Λόχου. Τους τελευταίους 170 Ιερολοχίτες θα σώσει το Ιππικό του Γιωργάκη Ολύμπιου που θα καταφτάσει μία ώρα αργότερα, καταδιώκοντας τους Τούρκους.
Πρότυπο ηρώων
Οι Ιερολοχίτες φοιτητές αποτέλεσαν ένα παράδειγμα ηρώων που πάντοτε η αναφορά σε αυτούς συγκινούσε και εξέγειρε τους σκλάβους Έλληνες. Θα αποτελέσουν το έναυσμα για να ξεσηκωθούν χιλιάδες ακόμα Έλληνες φοιτητές που ήρθαν ως εθελοντές στην Πελοπόννησο και στις άλλες επαναστατημένες περιοχές. Αυτοί οι φοιτητές δεν πολέμησαν σε κάποια «ταξική επανάσταση» όπως θέλουν να εμφανίσουν την επανάσταση του 1821, διάφοροι διεθνιστές καθηγητάδες. Ήταν γόνοι εύπορων οικογενειών, με όλο το μέλλον μπροστά τους, με ανοιγμένους δρόμους για την σταδιοδρομία τους, οι οποίοι τα παράτησαν όλα και ήρθαν πίσω να θυσιαστούν για την ελευθερία της Πατρίδας.
Ο Δημήτριος Σούτσος, αδελφός του ποιητή Αλέξανδρου Σούτσου, ήταν ο πρώτος εκατόνταρχος στην ιεραρχία του Ιερού λόχου. Έπεσε ηρωικά στο Δραγατσάνι. Διαβάζουμε σε γράμμα που είχε αποστείλει λίγες μέρες πριν: «Δεν έχω πλέον υποδήματα. Τα πόδια μου κατεσχίσθησαν. Κοιμούμαι μέσα σε θανατηφόρα τέλματα. Ζω με καρπούς, σπανίως ευρίσκω ένα ξερό κομμάτι ψωμί. Αλλ’ αι στερήσεις αυταί μου είναι γλυκείαι. Ο βίος αυτός μ’ αρέσει. Από παιδί δεν ονειρευόμουν τίποτε άλλο από την ημέρα της ανεξαρτησίας μας. Ευρίσκομαι δια πρώτην φοράν επικεφαλής ελευθέρων ανθρώπων, οι οποίοι δε με φορτώνουν με μάταιους τίτλους, οι οποίοι μου δίνουν το γλυκύ του αδελφού όνομα. Χαίρετε. Θα ιδωθώμεν; Πού; Ο Θεός το ξεύρει».
Ενώ αλλού επισημαίνει προφητικά: «Εξ’ όλων των μερών της παλαιάς ελληνική αυτοκρατορίας εις τας εσχατιάς της αυτάς συνήλθομεν τριακόσιοι χθες μαθηταί των γυμνασίων και σήμερον μαχηταί της ελευθερίας. Μη το αίμα ημών προώρισται να χαράξει την οροθετικήν γραμμήν του μέλλοντος του ελληνικού κράτους; Αλλά αν ημείς πέπρωται να αποθάνουμε επί της γης αυτής, γράψατε εσείς εις την επιτύμβιον ημών πέτραν: «Ενταύθα κείνται τριακόσιοι της νέας Σπάρτης μη φροντίσαντες να μας ειπώσιν ουδέ τα ονόματά των»».